Hans Bouman reviews The Sympathizer for De Volkskrant.
Dit was de eerste oorlog waarin de verliezers geschiedenis schreven in plaats van de overwinnaars, met dank aan de efficiëntste propagandamachine die ooit was gemaakt.’ Aldus de naamloze verteller in De sympathisant van de Amerikaans-Vietnamese schrijver Viet Thanh Nguyen.
En inderdaad: in de jaren na de smadelijke aftocht uit Vietnam waren het Amerikaanse schrijvers als Michael Herr, Tim O’Brien, Robert Stone en Tobias Wolff en regisseurs als Francis Coppola, Michael Cimino, Alan Pakula en Stanley Kubrick die een internationaal publiek hun visie op de oorlog voorlegden. Een visie waarin voor de Vietnamezen slechts figurantenrollen waren weggelegd.
Pas veel later volgden Vietnamese auteurs als Bao Ninh, Duong Thu Huong en Nguyen Huy Thiep met hún kijk op de oorlog, maar in een wereld waarin de Pax Americana heerst, werd die stem uiteraard veel minder goed gehoord.
Misschien dat de in Vietnam geboren maar in de VS getogen en in het Engels schrijvende Nguyen – die zijn familienaam naar westers gebruik als achternaam is gaan hanteren – in een gunstiger positie verkeert om de Vietnamese ervaring voor het voetlicht te brengen. De sympathisant is in elk geval overladen met literaire prijzen, waarvan de Pulitzer Prize de meest prestigieuze is.
De roman vertelt het verhaal van een spion met twee gezichten. Als De sympathisant begint, in april 1975, is de verteller kapitein in dienst van het Zuid-Vietnamese leger en stelt hij in opdracht van zijn superieur, de Generaal, lijsten op van uitverkorenen die met de allerlaatste Amerikaanse troepen mee mogen naar de Verenigde Staten. In werkelijkheid sympathiseert de verteller met de Vietcong en het Noord-Vietnamese leger en rapporteert hij aan de communisten.
Gedurende de eerste hoofdstukken van De sympathisant grijpt Nguyen de lezer meedogenloos bij de keel. Met verve beschrijft hij de chaotische heksenketel waartoe Saigon in de dagen voorafgaand aan de evacuatie van de Amerikaanse ambassade is vervallen. De ontsnapping per Herculesvliegtuig vanaf het zwaar onder vuur liggende vliegveld is huiveringwekkend en bijna surrealistisch.
Nog surrealistischer is het plan waarmee de ik-figuur en zijn generaal de gang naar Amerika maken. Ze gaan er voorbereidingen treffen voor een contrarevolutie die het communistische bewind omver moet werpen. In afwachting hiervan belandt de ik-figuur in Los Angeles, waar een hele gemeenschap van Zuid-Vietnamese vluchtelingen is ontstaan.
Stap voor stap komen we meer over de ik-figuur te weten. Hij is het onechte kind van een Vietnamese tienermoeder en een Franse priester, groeide op in Vietnam maar studeerde in de VS en richt zich al vertellend steeds tot iemand die hij aanspreekt als Commandant. Pas later zal duidelijk worden dat de vertelconstructie van deze roman het resultaat is van enkele – wederom – bijna absurdistische maar geloofwaardige gebeurtenissen.
“Een andere rode draad is de ongelooflijk eenzijdige Amerikaanse weergave van de Vietnamoorlog”
Een belangrijk thema in het boek is de verscheurdheid waaraan de hoofdpersoon ten prooi is. Hij belichaamt meerdere identiteiten, moet voortdurend uiteenlopende, met elkaar conflicterende rollen spelen, zonder dat er sprake is van een duidelijke scheidslijn tussen zijn gespeelde rollen en zijn echte ik.
Een andere rode draad is de ongelooflijk eenzijdige Amerikaanse weergave van de Vietnamoorlog. Dit komt vooral scherp tot uiting wanneer de ik-figuur een baan als adviseur krijgt aangeboden bij de totstandkoming van The Hamlet, een film waarin een eigenzinnige, op Coppola geïnspireerde regisseur zijn visie op de oorlog geeft. De film wordt geschoten in de Filipijnen, een bijna overbodige knipoog naar Apocalypse Now.
De sympathisant is een belangrijk boek, omdat het een complex en fascinerend, door inzicht in de VS verrijkt Vietnamees perspectief toevoegt aan de talrijke Amerikaanse verbeeldingen van dat beruchte conflict in Zuidoost-Azië.
